Lodowiec a lądolód
- Lodowce i lądolody zajmują prawie 11% powierzchni Ziemi.
- Większość dostępnej na świecie wody słodkiej jest uwięziona w lodowcach i lądolodach.
- Lodowce powstają w wyniku sprasowania mas śniegu pod własnym ciężarem.
- Żeby powstał lodowiec spełnione muszą zostać warunki: duże opadu śniegu, odpowiednia rzeźba terenu, średnia roczna temperatura poniżej 0°C.
- Każdy lodowiec i lądolód porusza się, z różną prędkością od 1 do nawet 250 m rocznie. Najwolniej płynie lądolód antarktyczny a najszybciej lodowiec w górach Pamir – nawet 70 cm na dzień.
Lodowiec a lądolód – różnice i podobieństwa
Czym się różni lądolód od lodowca? Na czym polega podobieństwo a co sprawia, że lodowiec j jest lądolodem i na odwrót? A co z lodowcami górskimi, szelfem, lodowcem piedmontowym? Jeśli wymienione nazwy nie mówią ci zbyt wiele to spokojnie. W tym artykule dokonamy porównania lądolód a lodowiec a także omówimy z osobna czym jest lodowiec, jakie są jego rodzaje, gdzie występują lodowce.
Co więcej dowiemy się czy lądolód to lodowiec, w jakich miejscach na Ziemi można podziwiać lądolody, jak powstają i jakie muszą być spełnione warunki aby lodowce się uformowały i utrzymały w danym miejscu.
Dodatkowo poznamy różnicę lodowiec górski a lądolód, dowiemy się czy w Polsce są lodowce, kiedy miało miejsce zlodowacenia i jaki był jego zasięg.
A więc już teraz poznajmy temat lądolód a lodowiec górski od podszewki!
Co to jest lodowiec?
W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że lodowiec to sprasowany śnieg, który pod wpływem nacisku kolejnych warstw śniegu przekształcił się w lód. Powstała masa lodu powoli, ale sukcesywnie przesuwa się, a mówiąc terminologią geograficzną, płynie.
A co to jest lodowiec według oficjalnej definicji? To trwała pokrywa lodu, która powstała na lądzie z nagromadzonego i przeobrażonego śniegu będąca w stałym, powolnym ruchu.
Jak powstaje lodowiec? Niezbędne jest spełnienie kilku warunków, zarówno pogodowych jak i tych dotyczących ukształtowania terenu jak i wysokości nad poziomem morza. Szerzej o tym, w następnym rozdziale.
A teraz do sedna, czym różni się lodowiec od lądolodu?
Lądolód to ogromny obszar (mogący zajmować tysiące kilometrów kwadratowych) pokryty lodem, którego grubość może dochodzić do kilku kilometrów. Z kolei lodowce są znacznie mniejsze, występują lokalnie, zazwyczaj w górach. Lód jest też znacznie cieńszy.
Wiemy już co to są lodowce i czym różnią się od lądolodu. Teraz pora dowiedzieć się jak powstaje lodowiec.
Jak powstaje lodowiec – warunki powstania lodowców?
Do powstania lodowca potrzebny jest śnieg, odpowiednie ukształtowanie terenu (dolina, zagłębienie, płaska powierzchnia, generalnie wszystko poza ostrymi szczytami) oraz właściwy klimat (lodowce mogą tworzyć się jedynie powyżej granicy wiecznego śniegu).
Granica wiecznego śniegu to umowna linia, która rozdziela obszar gdzie występuje dodatni bilans śniegu, czyli więcej śniegu pada niż się topi. Śnieg może być dostarczany z opadów albo lawin.
A więc warunki powstania lodowca są dość specyficzne i tylko wystąpienie ich w jednym miejscu powoduje, że lodowiec może się utworzyć.
Jak powstaje lodowiec, jak przebiega ten proces? Wszystko opiera się o przemianę śniegu w lód lodowcowy.
- Warunki powstania lodowca są spełnione. Występują opady śniegu.
- Śnieg w wyniku wielokrotnego zamarzania i rozmarzania zamienią się w firn.
- Kolejne opady śniegu dociskają niżej położone warstwy.
- Powstałe w ten sposób ciśnienie usuwa powietrze znajdujące się między ziarnami firnu.
- Firn krystalizuje i zamienia się w lód firnowy.
- Na dolne warstwy oddziałuje coraz większy nacisk, powstaje twardy i gęsty niebieski lód lodowcowy.
- Proces zachodzi ciągle a lodowiec żyje i się rozrasta.
Wiemy co to jest lodowiec oraz jak powstaje lodowiec górski, teraz pora poznać inne rodzaje lodowców jakie występu na świecie.
Rodzaje lodowców na świecie
Lodowiec szelfowy
Co to jest lodowiec szelfowy? To nic innego jak skrajna część lądolodu, która schodzi do wody i unosi się na niej lub opada na dno. Podczas gdy większa część lodowca szelfowego znajduje się pod powierzchnią wody.
Najbardziej znany lodowiec szelfowy to Rossa, Larsena i Amery. Wszystkie 3 znajdują się na Antarktydzie.
Fragmenty oderwane od lodowca szelfowego dryfujące po morzach i oceanach to w zależności od ich wielkości:
- góry lodowe – duże, ogromne bryły lodu
- pola lodowe – kawałki lodu o średnicy do 3 m
- pak lodowy – mniejsze lub większe kawałki lodu, które tworzą gęsta mieszankę w wodzie
Wiemy co to lodowiec szelfowy, czas na kolejne rodzaje lodowców.
Lodowiec górski
Lodowce górskie to najczęściej spotykany typ lodowca, który występuje w wielu różnych odmianach. Można je podzielić ze względu na wielkość, szybkość poruszania się, bilans masy czy termikę lodu.
Budowa lodowca górskiego w dużym stopniu zależy także od ukształtowania terenu. I właśnie ze względu na ten czynnik lodowce górskie dzieli się na:
- Alpejskie
- Himalajskie
- Kraterowe
- Karowe (typu pirenejskiego)
- Wiszące
- Zboczowe (fartuchowe)
- Gruzowe
Jak powstają lodowce górskie, czyli budowa lodowca górskiego
Czym różni się lodowiec górski od lądolodu? Poznamy to na przykładzie ich budowy. Lądolód jest ogromną powierzchnią, która tworzy stosunkowo płaską pokrywę lodu o grubości kilku kilometrów. Lodowce są znacznie mniejsze.
Główne elementy lodowca górskiego to pole firnowe oraz jęzor lub jęzory, którymi spływa lód. Pole firnowy znajduje się powyżej granicy wiecznego śniegu, jest miejsce w którym zbiera się śnieg i powoli zamienia w lód.
Cyrk lodowcowy to zagłębienie wypełnione lodem, które z trzech stron otoczone jest przez góry lub wzniesienia. Z kolei morena jest to materiał skalny transportowany i osadzany przez lodowiec. Ruch lodowca powoduje, że w miejscu po którym porusza się lód powstają wały, pagórki a nawet wzgórza.
Budowa lodowca górskiego zależy w dużej mierze od ukształtowania terenu na jakim występuje. W zależności od dostępnej powierzchni pole firnowe może być mniejsze lub większe. Tak samo rozmieszczenie dolin i szczelin decyduje o tym ile jęzorów będzie miał dany lodowiec.
Lodowce górskie przykłady z całego świata:
- Malaspina na Alasce
- Aletschgletscher – największy lodowiec górski w Alpach
- Mer de Glace – najdłuższy lodowiec we Francji
- Kangshung – jeden z głównych lodowców na Mount Everest
- Lodowiec Polaków (Svalbard) na Spitsbergenie
- Glaciar de Aneto w Pirenejach
- Lodowiec Batura w Karakorum
- Lodowiec Fedczenki w łańcuchu Pamiru w Tadżykistanie
- Lodowiec Siachen w Karakorum
- Hubbard na Alasce w Stanach Zjednoczonych
- Lodowiec Beringa – najdłuższy lodowiec w Ameryce Północnej
Lodowiec kontynentalny
Jest to Inne określenie na lądolód, czyli ogromny obszar pokryty lodem. Lodowiec kontynentalny może pokrywać zarówno obszary górskie, niziny jaki i częściowo morza I oceany.
Lodowiec dolinny
Jest to odmiana lodowca górskiego, który powstał i porusza się dnem doliny. W efekcie ciągłego ruchu dno doliny ulega emocji, w ten sposób przekształcone zostały m.in. tatrzańskie doliny V-kształtne w U-kształtne.
Lodowiec dolinny wyróżnia się na tle ciemniejszych wierzchołków i gór. Wynikiem tarcia jest także powstawanie licznych pęknięć i szczelin, co stanowi bardzo duże niebezpieczeństwo dla turystów i wspinaczy.
Specyficzną odmianą lodowca dolinnego jest lodospad. Najbardziej znany to ten na trasie na Mount Everest, który jest jednym z najtrudniejszych odcinków całego wejścia.
Lodowiec typu spitsbergeńskiego
Forma przejściowa między lodowcem górskim a pokrywą lodową. Lodowce tego typu powstają w górach, doliny wypełniają w pełni wykształcone lodowce dolinne, jednak duże opady śniegu sprawiają, że ogólny poziom śniegu podnosi się przykrywając też przełęcze.
W efekcie powstaje rozległą pokrywa lodowo-śnieżna, ponad którą wystają tylko wierzchołki górskie. Tego typu formą to tzw. nunatak.
Obecnie lodowce typu spitsbergeńskiego występują na Spitsbergenie, Grenlandii, Alasce i Antarktydzie. W przeszłości występowały także także Alpach.
Lodowiec fieldowy
Do jego powstania niezbędny jest spłaszczony szczyt górski lub płaskowyż. Lodowiec tworzy się na tego typu wypłaszczeniu i rozlewa licznymi jeziorami w różnych kierunkach.
Najbardziej znanym jest lodowiec Jostedal w Norwegii.
Lodowiec piedmontowy
Jedna z większych form lodowca, którą można uznać częściowo za lądolód. Lodowce tego typu powstają u podnóża gór w wyniku połączenia się kilku jęzorów lodowców dolinnych.
Lodowce piedmontowe to zwarta pokrywa lodowa powstała właśnie na przedgórzu, która rozlewa się na okoliczne tereny. Wiele lodowców dolinnych łączy się tworząc coś na wzór lądolodu.
Lodowiec piedmontowy można spotkać na Alasce, Kanadzie, Nowej Zelandii, Antarktydzie i na Spitsbergenie.
Co to jest lądolód?
Zgodnie z definicją lądolód to pokrywa lodu o znacznej grubości, która zajmuje powierzchnię tysięcy kilometrów kwadratowych. W praktyce jest to gigantyczny obszar nie nadający się do życia i użytkowania przez człowieka, że skrajnie niskimi temperaturami, niemal całkowitym brakiem roślin i zwierząt.
Wiemy już co to lądolód a gdzie występuje? Obecnie na świecie są dwa duże lądolody: grenlandzki i antarktyczny. Teraz na pewno już wiesz co to znaczy lądolód.
A co pozostawił lądolód? Chodzi oczywiście o lądolód skandynawski, który nasunął się na Europę, w tym Polskę. W wyniku jego działania powstała rzeźba glacjalna czyli przede wszystkim liczne jeziora i pofałdowany obszar pojezierzy.
A czy lądolód był ważnym czynnikiem kształtującym rzeźbę południowych terenów Europy? Nie, lądolód nie dotarł do tej części świata i nie miał wpływu na tamtejsze ukształtowanie terenu. Co innego północna i środkowa część Europy, która w dużym stopniu zawdzięcza swój wygląd działalności lądolodów.
Lądolody i lodowce na świecie
Wszystkie lądolody na świecie znajdują się na obszarach polarnych. Wyjątkiem jest Lądolód Patagoński Południowy, który znajduje się w południowej części Ameryki Południowej.
Największy jest lądolód antarktyczny, który w 98% pokrywa kontynent Antarktydę. Z kolei lądolód grenlandzki znajduje się na północy i pokrywa około 80% powierzchni całej Grenlandii.
W przeszłości istniało więcej lądolodów m.in. lądolód skandynawski, który odegrała bardzo istotną rolę w kształtowaniu polskiego krajobrazu, szczególnie tego w północnej i środkowej Polsce.
Lądolody są de facto tylko 3 natomiast lodowców jest znacznie więcej. Są to obszary znacznie mniejsze powierzchniowo przez to dużo liczniejsze. Obecnie jest ich około 198 tys. i występują na każdym z kontynentów, nawet w Afryce.
Największy lodowiec świata położony jest na Antarktydzie i nosi nazwę Lodowiec Lamberta, który w miejscu zejścia do morza przechodzi w Lodowiec Szelfowy Amery’ego. Rozciąga się na obszarze 80×400 km a jego grubość to 2,5 km.
Lodowiec a lądolód – FAQ
Ile razy lądolód skandynawski był w Polsce?
Według badań lodowiec nasunął się na Polskę 4 razy w ramach zlodowacenia:
- Podlaskiego 1200 tys. do 950 tys. lat temu.
- Południowopolskiego 730 tys. do 430 tys. lat temu.
- Środkowopolskiego 300 tys. do 170 tys. lat temu.
- Północnopolskiego 115 tys. do 11,7 tys. lat temu.
Ile jest lądolodów i na ziemi?
Generalnie na świecie istniejące obecnie tylko 2 lądolody: grenlandzki na północy oraz antarktyczny na południu. Wyróżnia się także część lodowca antarktycznego czyli Lądolód Patagoński Południowy, który pokrywa obszar o powierzchni 16 800 km².
Jak lądolód skandynawski wpłynął na rzeźbę terenu polski?
Efektem działania lądolodu jest powstanie tzw. rzeźba glacjalna. Lądolód zarówno niszczy istniejące formy terenu jak i buduje nowe. W Polsce najbardziej widoczną pozostałością po lądolodzie są jeziora a także pagórkowata rzeźba terenu na pojezierzach. Pozostałością po lądolodzie jest też Pustynia Błędowska, poruszająca się masa lodu naniosła na te tereny ogromne ilości piasku z północy.
Jaki jest największy lądolód na świecie?
Największy lądolód na świecie to ten, który pokrywa Antarktydę. Jego powierzchnia to 14 mln km², a ilość słodkiej wody jaka jest w nim uwięziona stanowi 61% całej słodkiej wody na Ziemi. Gdyby lądolód antarktyczny stopniał całkowicie poziom wody w oceanach podniósłby się o 58 m.
Kiedy powstał lądolód skandynawski?
Jeśli chodzi o zlodowacenie północnopolskie to trwało ono od 115 tys. do 11,7 tys. lat temu. Wówczas zaś lądolód skandynawski nasunęły się na tereny Polski osiągając w maksymalnym punkcie wysokość współczesnego Leszna.
Co jest większe lodowce górskie czy lądolody?
Zdecydowanie większe są lądolody, które pokrywają setki tysięcy kilometrów kwadratowych. Największy lodowiec górski – Lodowiec Beringa – liczy “zaledwie” 5175 km²
Czy w Polsce są lodowce?
Nie, chociaż w Polsce istnieją obszary znajdujące się powyżej granicy wiecznego śniegu to nie występuje u nas żaden lodowiec, ani tym bardziej lądolód. Powodem jest brak odpowiedniego ukształtowania. Granica wiecznego śniegu przebiega w Polsce na wysokości 2000 m n.p.m. a więc są to tylko najwyższe tatrzańskie szczyty. W takich miejscach śnieg nie jest w stanie się gromadzić a więc lodowiec nie jest w stanie się utworzyć.
Dlaczego lodowiec jest niebieski?
Lodowiec to bardzo mocno sprasowany śnieg, który w najstarszej formie przemienia się w niebieski lód lodowcowy. Jego kolor, podobnie jak niebieskie zabarwienie czystej wody wynika z tego, że cząsteczki wody znacznie lepiej pochłaniają światło czerwone niż niebieskie. Im dłuższą drogę przez lód pokonuje światło tym bardziej niebieski wydaje się lód. Śnieg nie przepuszcza światła, więc jego barwę nasze oko widzi jako białą.
Jak jest lodowiec po angielsku?
Angielskim odpowiednikiem polskiego słowa “lodowiec” jest “glacier”. Stąd też wzięła się nazwa nauki zajmującej się badaniem lodowców – glacjologia. O zlodowaceniu można powiedzieć inaczej, że jest to glacjał. Rzeźba glacjalna to z kolei krajobraz powstały po przejściu lodowca bądź lądolodu.
Czy lodowiec jest słony?
Nie, lodowiec to w zdecydowanej większości woda słodka. Jedynie te, które mają bezpośredni kontakt z wodą morską mogą zawierać śladowe ilości soli. Jednak co do zasady lodowiec zbudowany jest z wody słodkiej. De facto lodowiec powstaje z padającego śniegu, który pod naporem przekształca się w lód.